Bookiet (2)

Czytać obwoluty!!

Czasy krucjat to nie mój konik – mierżą mnie wojny religijne, mordowanie i grabienie w imię wiary i jedynie słusznego Boga. Wolę wikińskie do tych spraw podejście – czysto praktyczną rzeź w celu pozyskania dóbr i dobrej zabawy. Dlatego właśnie tematykę krucjat omijałem dotąd szerokim łukiem.

Do przeczytania książki Asbridge’a skłoniły mnie jednak dwie rzeczy. Primo – chronologicznie pierwsza krucjata jest tylko o trzydzieści lat oddalona od końca epoki wikingów (Hastings 1066 – pierwsza krucjata 1096). Secundo – zaintrygował mnie podtytuł „Nowe spojrzenie.” Prawdę mówiąc, to w moim przypadku ten podtytuł niewiele znaczył, ponieważ o krucjatach wiedziałem tylko tyle, że się odbyło ich kilka i wszystkie miały miejsce w XI-XIII w. Mimo to, ten „new look” strasznie mnie zaintrygował. Tak, hm, „uzbrojony” w wiedzę przystąpiłem do zgłębiania lektury.

Książkę czyta się bardzo przyjemnie i jest ona wyraźnie skierowana do takich właśnie laików jak ja. Czysto i wyraźnie wyłożone przyczyny powołania krucjaty, dość dokładnie opisani jej bohaterowie i co ich do udziału w tej gigantycznej wyprawie wojennej skłoniło. Autor sięga po szereg źródeł łacińskich, bizantyjskich i arabskich, umiejętnie wplatając je w tok narracji. Od tej strony autorowi nic zarzucić nie można. Ważne jest również to, że Asbridge podaje nam to wszystko w bardzo przystępny sposób, z narracyjną swadą opisując nie tylko fakty historyczne, ale i samych ludzi tamtej epoki, co sprawia, że czytelnikowi jest łatwiej ogarnąć sposób myślenia pierwszych krzyżowców. Asbridge zgrabnie też polemizuje ze starszymi teoriami, co nadaje tej książce bardziej naukowego tonu.

Co do tego „nowego spojrzenia”, to jednak się szczerze zawiodłem. No cóż, nie jest dla mnie nowością, że sztandary Boga wykorzystywano do prywatnych celów zarówno dowódców krucjaty, jak i cesarza bizantyjskiego. Nie jest też dla mnie nowinką fakt, że te kilkaset lat krucjat zostawiło trwałe piętno na muzułmanach, tak że teraz drżą z nienawiści na widok krzyża. Dziw bierze, że Asbridge w ten sposób nie wyjaśnił zamachu na WTC, choć można to, zdaje się, wyczytać między wierszami. Gdzie, więc, jest to nowe spojrzenie?

Zerknięcie na angielski tytuł książki wiele mi wyjaśniło – nie ma tam żadnego „new look”. Jest tylko „The First Crusade”. Ktoś tu zrobił mnie w bambuko, bo o tym nowym spojrzeniu mowa jest tylko na obwolucie. I to w dodatku w delikatnie pociętym zdaniu, z którego wynikać może wszystko i nic.

Nie czepiajmy się jednak szczegółów. Książka nie jest złą pozycją – wręcz przeciwnie. Jest dobra dla tych, którzy chcieliby zacząć przygodę z poznawaniem epoki krucjat. Prawdę mówiąc, to nie obraziłbym się, gdybym do recenzji dostał jeszcze sześć tomów poświęconych kolejnym krucjatom, napisanych w takim stylu przez Asbridge’a. Jednym zdaniem: książka świetna dla laików, stare wygi mogą ją chyba sobie odpuścić.

Wojciech Świdziniewski

Ocena: 5

Thomas Asbridge
Pierwsza krucjata. Nowe spojrzenie
Tłum: Ewelina Jagła
Rebis, 2006
Stron: 392
Cena: 49

Twórca niewygodny

Większość spośród znanych mi osób, które, że się tak wyrażę, siedzą w literaturze po uszy, słysząc nazwisko Kazimierza Truchanowskiego (1904-1994), z zakłopotaniem stwierdza – „nie znam”. Niektórzy upewniają się, czy dobrze usłyszeli, pytając – „Kochanowski?”. Nieliczni natomiast grzecznie udają, że wiedzą, kto zacz, i gdyby nie blade iskierki, tak zwane ściemy tlące się w ich oczach, mógłbym może uznać, iż Truchanowski, choć zapomniany, nie jest prozaikiem całkiem nieobecnym w świadomości współczesnych.

Jakichkolwiek byśmy nie przywoływali przyczyn takiego stanu rzeczy, nie możemy zaprzeczać, że twórca ów, będący jednym z najbardziej niezwykłych pisarzy polskich XX wieku, zasługuje na więcej uwagi. Liczne charakterystyczne cechy jego tekstów widoczne są już w debiutanckich „Zatrutych Studniach” – trylogii powieściowej, na którą składają się utwory zatytułowane kolejno: „Ulica Wszystkich Świętych” (1936), „Apteka pod słońcem” (1938) oraz „Zmowa Demiurgów” (1947).

W powieściach śledzimy losy Adama, który opuściwszy dom rodzinny – skazany jest na życie w mieście, miejscu dlań obcym i niegościnnym. Nie sposób jednak streścić fabuły, w dużej mierze tworzą ją wizje, przenikające się, powracające w nieskończonych wariantach motywy, te same sytuacje oglądane z odmiennych punktów widzenia. Fantastyka Truchanowskiego jest fantastyką codzienności, oniryczną eksploracją świadomości i jej pogranicza, chętnie sięgającą po symbol, alegorię, mit. Doświadczeni czytelnicy z miejsca zauważą również szereg inspiracji i nawiązań – co przez krytykę uznawane bywało niekiedy wręcz za plagiat, a jest zwyczajnie formą intertekstualizmu.

Prozę tę zakwalifikowałbym jako trudną. Nie tylko ze względu na brak wciągającej fabuły (przeciwnie – momentami odpychającej i jaskrawo pretekstowej). Zdziwi się ten, kto podejmie ambitny zamiar rozszyfrowania myśli twórcy i zgłębienia tak zwanego drugiego dna. Odczytywać Truchanowskiego można bowiem na rozmaite sposoby i szczerze mówiąc, jakiekolwiek odczytanie jest raczej ciężką pracą. Co więcej – żadna z typowych metod interpretacji nie wydaje się, moim skromnym zdaniem, dawać satysfakcjonujących efektów.

„Zatrute Studnie” (podobnie jak twórczość Kazimierza Truchanowskiego w ogóle) z czystym sumieniem polecić mogę cierpliwej odmianie czytelnika, gustującej w skrajnie zsubiektywizowanych sposobach ujmowania rzeczywistości. Odbiorcom, którym nie przeszkadzają mroki, mgły i wszechobecna świadomość przygnębiającej prawdy, że nie wszystko daje się zrozumieć.

Piotr Kobus

Ocena 4

Kazimierz Truchanowski
Zatrute Studnie
Czytelnik, 1981
Stron: 744