Fahrenheit XLIX - grudzień 2oo5
fahrenheit on-line - archiwum - archiwum szczegółowe - forum fahrenheita - napisz do nas
 
Recenzje

<|<strona 07>|>

Recenzje (3)

 

 


Majstersztyk

 

Okladka

„Piąty pierścień” Mitchella Grahama to utwór bez wątpienia wyjątkowy. Można nawet śmiało powiedzieć, że jest to powieść będąca klasą sama dla siebie.

Cóż zatem wyróżnia tę powieść od wielu innych utworów fantasy?

Bez żadnych wahań wskazać należy szablon, który użyty został z ogromnym znawstwem, co widać już od pierwszych stron. Oto mamy władcę, który podczas rozbudowy pałacu znajduje pozostałości po Pradawnych. Pomimo paru tysięcy lat znalezisko przetrwało w nienaruszonym stanie, dzięki czemu król Duran może prowadzić badania archeologiczne praktycznie bez większych problemów – chociaż bowiem część artefaktów uległa rdzy, erozji oraz innym niszczącym procesom, jednak księgi zachowały się w nienaruszonym stanie. Co więcej, lektura owych ksiąg nie sprawiała władcy większych problemów niż mnie przeczytanie „Piątego pierścienia”. Wzdychałam z zazdrością, przypominając sobie trudności, jakie napotkałam podczas studiów, gdy miałam do czynienia z tekstami pisanymi polszczyzną sprzed bagatela 300 – 400 lat... Oczywiście, cóż znaczą księgi, skoro najważniejsze były pierścienie mocy. Król znalazł ich pięć, z czego jeden znikł.

I tak na scenę wkracza bohater, czyli skromny syn prowincjonalnego farmera, Matthew – młodzieniec wielkich przymiotów charakteru, do tego niezły szermierz, jednym słowem, heros w każdym calu. Nie próbowałam się zastanawiać, czemuż to farmer miałby koniecznie się uczyć szermierki, w końcu każda kultura ma swoje zboczenia, tym bardziej, że telewizji tam nie mieli, ani nawet radia, a rozrywka masowa to przecież podstawa dobrze funkcjonującego społeczeństwa. Ważne, że bohater się pojawił, gotów od razu do wielkich czynów, nie pozostało zatem nic innego, jak tylko ukazać jego męstwo i szlachetność, by następnie niewątpliwe te przymioty obrócić przeciw niemu i wplątać nieszczęśnika w tarapaty – ot, zawiść ludzka zawsze ta sama. W tzn. międzyczasie pojawić się musi, oczywiście, magiczny artefakt. No, i cóż może to być, jeśli nie tytułowy piąty pierścień? Teraz pozostaje już tylko rzucić bohatera z artefaktem na szlak. Rzecz jasna, nie samego – towarzyszyć mu będzie wierna drużyna, w której składzie znajdzie się kilku rówieśników – oddanych przyjaciół, mentor: kapłan i znakomity nauczyciel fechtunku, czyli dwa, a jak się w trakcie okaże, nawet trzy w jednym, a także piękna, odważna i kochająca kobieta.

Cała grupa ucieka przed rzeczonymi tarapatami, tymczasem poznany na początku król postanawia zawładnąć światem. Do tego celu wywołuje z jaskiń orki...eee...orloki, które dotąd żyły sobie spokojnie i nikomu nie wadziły, za wyjątkiem może wcześniejszych konfliktów zbrojnych i pojedynczych aktów niezamierzonej agresji – niezamierzonej, bo trudno winić orloka, że jest drapieżnikiem i żywi się ludziną. I jak wiele drapieżników stadnych, nie gardzi również mięsem przedstawicieli własnego gatunku – przykładem niech będą wilki lub gronostaje. Oczywiście, ofiary jak najbardziej nienawidzą orloków, na dodatek uważają, że są to osobniki wyjątkowo mało urodziwe, o brzydkim zapachu i odrażających obyczajach kulinarnych. Zwykły rasizm, którym oświecony król Duran nie przejmuje się ani trochę. Dostrzega bowiem w orlokach siłę militarną wielce przydatną do celu, jakim jest zjednoczenie świata pod rządami jedynego władcy, wobec czego zatrudnia orloki jako siły najemne. Ciąg dalszy jest wiadomy, streszczać nie ma potrzeby. Nadmienić jednak należy, że na końcu, jak przystało na dzieło tej miary, w „Piątym pierścieniu” wystrzelą fireballe, nastąpi również wiele innych spektakularnych i widowiskowych efektów specjalnych.

Warto również zwrócić uwagę, że powieść „Piąty pierścień” ma zajmującą strukturę. Mianowicie w zwyczajnej kompozycji elementów, jaką jest jeden wątek prowadzony w porządku chronologicznym i od czasu do czasu przerywany epizodami dotyczącymi poczynań króla Durana, zaobserwować można nieprawdopodobne spiętrzenie stereotypów. Dotyczy ono zarówno kreacji bohaterów – jednowymiarowych i płaskich, jak wykres EEG nieboszczyka ze stężeniem pośmiertnym, jak i świata przedstawionego – o którym najwięcej informacji dostarczy zamieszczona na początku mapka, dzięki czemu autor chwalebnie nie zniżył się do nudnych powtórzeń i ograniczył do sygnalizowania w narracji jedynie nielicznych szczegółów topograficznych. Sama fabuła, także złożona z wyłącznie schematycznych epizodów, staje się przez to całkowicie przewidywalna. Wiadomo przecież, że czytelnika nie wolno narażać na szok zaskoczenia lub inne, niebezpieczne emocje – jak to się dzieje w wielu książkach cieszących się zupełnie niezrozumiałą estymą niektórych recenzentów.

W „Piątym pierścieniu” nie grozi nam żadne ryzyko – elementy są nam dobrze znane i oswojone. Przykładem niech będzie rozmowa Durana z dowódcą armii, w której nieco rozgniewany król używa mocy (oczywiście dostarczonej przez pierścień), by nieco przydusić nieszczęsnego generała – podobną niezwykle scenę, różniącą się jedynie kostiumami i dekoracją, mieliśmy okazję oglądać w filmie „Gwiezdne wojny”. Przywołałam ten epizod również po to, by wskazać, że Mitchell Graham z maestrią sięga po stereotypy nie tylko z literatury, lecz również z filmu, by wzbogacić strukturę powieści – strukturę, którą śmiało należy określić, jako stereotypową wielopiętrowo.

Jak wspomniałam na początku, „Piąty pierścień” jest klasą sam dla siebie. Przede wszystkim dlatego, że nie spotkałam jeszcze utworu, który tak doskonale realizowałby szablon wybitnie kiepskiej literatury fantasy. I w tym gatunku Graham Mitchell powinien być uznany za niedościgłego mistrza. Ponieważ w jego powieści nie pojawia się nic, co można uznać za oryginalną koncepcję autorską. Kreatywnością natomiast musiał się wykazać tłumacz – by schematycznej i nieprawdopodobnie nużącej treści nadać poprawną językowo oprawę. Na szczęście, jedyny oryginalny element powieści – przekład – nie jest zasługą Mitchella Grahama, mistrza typowości i bezbrzeżnej nudy.

 

Małgorzata Koczańska

 

Mitchell Graham

Piąty pierścień

Tłum.: Tomasz S. Gałązka

Zysk i S-ka, 2005

Stron: 588

Cena: 29,90

 


Tryumf i poświęcenie

 

Okladka

Wydane w dwóch częściach „Przeznaczenie Błazna” jest III tomem trylogii „Złotoskóry”, opowiadającej o dokonaniach Bastarda Rycerskiego Przezornego – jak samo imię wskazuje – syna z nieprawego łoża króla Królestwa Sześciu Księstw. Wcześniejsze losy Bastarda oraz jego tajemniczego przyjaciela Błazna, którego plany stanowią oś prezentowanej historii, czytelnicy mogli poznać w trylogii „Skrytobójca”.

W poprzednich tomach autorka ukazywała kolejne elementy, by w niniejszym, wieńczącym opowieść, złożyć je w zgrabną układankę. Odkrywają się sekrety związane ze Srokatymi, Bladą Kobietą i smokami.

Bohater przez cały czas boryka się z implikacjami bolesnej tajemnicy – nikt poza królewskim doradcą (a zarazem starym skrytobójcą) Cierniem, królową Ketriken, księciem Sumiennym i Błaznem nie powinien dowiedzieć się, że wciąż żyje i ma się nie najgorzej. Niestety, zdaniem Bastarda, sam fakt jego istnienia uniemożliwia Pokrzywie przybycie na królewski dwór. Pomimo że grozi jej coraz większe niebezpieczeństwo. Przezorny pragnie oszczędzić córce życia w roli pionka swego rodu, dziewczyna jednak posiada wielki talent. Posługuje się Mocą podczas snów. Jest zaledwie samoukiem – nie odebrała nawet podstawowego przeszkolenia – więc może to zakończyć się tragedią.

Okazało się, że córę matriarchalnych żeglarzy z Wysp Zewnętrznych wcale nie cieszy perspektywa zamążpójścia. Rodzinie narczeski Ellianii nie zależy nadmiernie na sojuszu z Królestwem Sześciu Księstw. Za małżeńskimi planami ukrywa się wielka tajemnica, zaś Sumienny stanowi w mniemaniu Zawyspiarki zaledwie słabowitego, godnego pogardy „rolnika”, co nie rozumie, że miejsce męża jest przy klanie żony. Tak czy inaczej na Wyspy Zewnętrzne rusza wyprawa morska. Sumienny zamierza zdobyć rękę dziewczyny, żeby zapewnić królestwu bezpieczeństwo od pirackich najazdów oraz udowodnić szlachcie, że nie jest już nieopierzonym młodzikiem, lecz mężczyzną godnym tytułu następcy tronu. W tym celu musi dotrzymać przyrzeczenia rodem z bajek – uwolnić z okowów lodu smoka Lodognia, po czym pokonać go w walce, a następnie położyć jego głowę na palenisku Domu Matek Klanu Narwala.

Z najmniej spodziewanej strony przychodzi poważny cios – Błazen, Biały Prorok, także ma swoje sekrety... W dodatku niefrasobliwie podzielił się nimi z Bastardem. Oświadczył mu, że aby dopełniła się wizja lepszej przyszłości dla świata, uda się na wyspę. Na pewno tam zginie, lecz takie jest jego przeznaczenie. Bastard raczej przeżyje, a przynajmniej on, Błazen, bardzo się o to postara. Ponadto nasz główny bohater będzie musiał wybierać pomiędzy lojalnością wobec Białego Proroka, a posłuszeństwem wobec władcy. Te rewelacje sprawiły, że zdecydował się nie dopuścić do podróży Błazna, wierząc, iż czyni to w najlepszym interesie wszystkich. Tym samym jednak wpakował najlepszego przyjaciela z deszczu pod rynnę...

Jak wybrnie ze swego zadania Sumienny i jak potoczą się losy Błazna i Bastarda Rycerskiego? Choćby po to warto sięgnąć po obie książki. Wprawdzie intryga nie powala na kolana stopniem komplikacji, za to przykuwają uwagę: interesująca kreacja świata, malownicze opisy, zmienność kolei losu bohaterów i ich przemiany natury psychologicznej pod wpływem okoliczności. Postacie Robin Hobb nie stoją w miejscu – rozwijają się wewnętrznie, zmieniają poglądy, poznajemy ich niejako od nowa. Autorka pokazuje prawdziwych ludzi, bo prezentuje głównie słabości swoich bohaterów. Widząc ich „odsłonięte podbrzusza” możemy ich lubić albo nie (przyznam szczerze, że ja raczej nie lubię – nie przepadam ani za personami płci męskiej, ani żeńskiej, które się nad sobą roztkliwiają, lecz to już rzecz gustu), ale przynajmniej budzą zainteresowanie badawcze: jak też sobie poradzą w danej sytuacji?

Wreszcie wypływa na powierzchnię inna opinia o postępowaniu Bastarda wobec rodziny aniżeli jego własna. Sumienny wytyka mu egoizm i tchórzostwo przy podejmowaniu decyzji, dotyczącej cudzej przecież przyszłości. To, że nie zastanawiał się nad tym, iż ktoś inny również ma coś do powiedzenia na temat własnego losu. Tajemnice Bastarda Rycerskiego pozbawiły Pokrzywę należnego miejsca na królewskim dworze, zaś księcia – kuzynki, która by rozumiała odpowiedzialność za tron. Nasz bohater zaczyna dostrzegać, że nie zawsze ma rację. Biorąc pod uwagę dotychczasowe postępowanie to prawdziwy kamień milowy.

Niestety, mówiąc o rozwoju wewnętrznym i ukazywaniu motywacji postaci, muszę postawić ten sam zarzut, co w przypadku poprzednich tomów – zdecydowanie „czarne charaktery” zostały potraktowane po macoszemu. Wielka szkoda.

Do bardzo ciekawych rzeczy odmalowanych w książce należą zmienne relacje pomiędzy Ludźmi Pradawnej Krwi, posługującymi się pogardzaną i do niedawna zakazaną magią Rozumienia, a pozostałymi ludźmi z królestwa. Chcąc zdobyć zaufanie zwykłych osób, czynią czystkę w swych szeregach, mordując odszczepieńców znanych jako Srokaci. Oczywiście budzi to kontrowersje i paradoksalnie daje do ręki argumenty przeciwnikom. Na Wyspach Zewnętrznych także dochodzi do sytuacji, gdy racje Rozumiejących znajdują się po przeciwnej stronie barykady niż reszty wyprawy Sumiennego. Hobb ukazuje czytelnikom różnice punktów widzenia, zależne od warunków, w których zostało się wychowanym i możliwości, w które wyposażyła natura lub podparte poglądami lansowanymi przez daną społeczność. Najcenniejszym darem literatury fantastycznej jest możliwość ukazania konfliktów wartości i sposobów życia w spektakularny sposób, w nie trywialnych okolicznościach, dzięki czemu wiele osób chętniej zastanowi się nad rozmaitymi aspektami własnego światopoglądu.

Kolejna zaleta obu książek to pomysł dotyczący proroctwa i funkcji Białego Proroka. W rzeczywistości wykreowanej przez pisarkę istnieje możliwość zmiany, zdawałoby się nieuchronnego, przeznaczenia całego świata. Koncepcja toczącego się koła czasu oraz wielości wariantów przyszłości nieobca jest zarówno historykom, fizykom, jak i filozofom, nie wspominając o pisarzach SF i fantasy (pewne podobieństwo do pomysłu autorki wykazuje wieloksiąg Roberta Jordana). Biały Prorok z universum Hobb to istota, która dostrzega rozliczne możliwe ścieżki przyszłości. Wybiera wśród nich najlepszą dla świata. Sama nie może nic zmieniać, lecz aby wyrwać rzeczywistość z utartej koleiny i skierować koło czasu do nowej, może wpływać poprzez swój katalizator. Jest nim ludzka jednostka o specyficznych cechach, dzięki którym staje na przeszkodzie „nieuniknionym” wydarzeniom. Oczywiście przetoczenie się koła czasu po owej personie nie należy do rzeczy przyjemnych – rzadko kiedy przeżywa, nigdy nie pozostaje bez szwanku – jednak wydarzenia biegną już innym torem. Właśnie takim katalizatorem jest narodzony zupełnym przypadkiem Bastard Rycerski Przezorny.

W poprzednich tomach czytelnicy zapoznali się z kulturą Królestwa Sześciu Księstw i Królestwa Górskiego, tym razem autorka odmalowuje obraz Wysp Zewnętrznych.

Zawyspiarze to lud bardzo przypominający Wikingów – wojowniczy żeglarze i właścicielki posiadłości ziemskich. Ich kultura opiera się na matriarchalnym porządku społecznym. Nie ma jednego organizmu państwowego, lecz wiele niezależnych miast-państw toczących ze sobą ustawiczne wojny (łączą siły bardzo rzadko). Mężczyźni tradycyjnie wyruszają po łupy, a kobiety niepodzielnie władają wszystkim, co rodzi ziemia oraz wykonują różne zawody. Oczywiście szkoli się je także w sztuce walki, gdyż wróg nie śpi i każdy musi bronić majątku. Rodowy emblemat i dobytek dziedziczony jest wyłącznie w linii żeńskiej, najważniejszym mężczyzną w życiu dziecka jest brat matki, zaś oblubieniec przenosi się do domostwa żony. Nigdy jednak nie zrywa więzów z rodziną własnej matki, nigdy nie przestaje należeć do jej klanu, gdyż związek matek i dzieci jest święty. Do sfery sacrum należy również związek kobiety z ziemią – Eda podarowała jej ziemię, więc nie powinna się od niej oddalać, a jeśli po śmierci nie spocznie na terenach swego klanu, okryje hańbą siebie i wszystkich ze swojego Domu. Ojciec może interesować się dziećmi, ale jeśli nie został poślubiony, to wcale nie musi, gdyż ważna jest tylko matka. Panuje więc swoboda seksualna wręcz szokująca przybyszów z Królestwa Sześciu Księstw. Różnica obyczajów i zasad moralnych stawia pod znakiem zapytania całą kwestię sojuszu. Jeśli narczeska Elliania pomimo tradycji odrzuci swoje dziedzictwo, jeśli zrobi coś, co zostanie odczytane jako wyrzeczenie się klanu lub działanie na jego szkodę, czy takie małżeństwo usankcjonuje pokój? Czy taki sojusz zostanie honorowany? Doprawdy musiałoby zajść coś bardzo niezwykłego.

W tym momencie muszę jednak wspomnieć, że Robin Hobb chyba zapomniała o tym, co sama wprost napisała odnośnie sytuacji kobiet (bądź sugerowała poprzez działanie bohaterek) w poprzednich tomach trylogii. W „Przeznaczeniu Błazna” kilkukrotnie pojawiło się sformułowanie: „tu dzieci należą do matek, nie do ojców”. Ponadto przybysze bardzo się zdziwili widząc baby lejące się po pyskach w walce o prymat w rodzinie.

To, co mnie naprawdę ujęło w konstrukcji społeczeństwa Królestwa Sześciu Księstw to fakt patriarchatu, który nie łączy się z deprecjonowaniem kobiety i spychaniem jej w „domowe zacisze” jako jedyne miejsce dla niej odpowiednie. Niewiasty uprawiają każdy zawód włącznie z zajęciem łowczego, nadwornego szermierza, czy strażnika miejskiego. Mężczyzna może być tkaczem lub kucharzem. Dzieci obojga płci przejmują fach po ojcu lub matce zależnie od tego, który im bardziej odpowiada, a jeśli żaden... Cóż, obcy chętnie przyjmą na ucznia lub uczennicę zdolne, bystre dziecko. Nazwisko dziedziczy się po ojcu. Kobieta przybiera nazwisko oblubieńca. Zwyczaj ów zapewne wynika stąd, iż w opisywanych krainach przede wszystkim od mężczyzny wymaga się, by był w stanie utrzymać rodzinę – małżonce w ciąży bądź z dzieckiem przy piersi trudniej zarobić. Sytuacja ta przypomina dzień dzisiejszy z naszej przyziemnej, dobrze znanej rzeczywistości, kiedy to wyemancypowana, robiąca własną karierę kobieta ze względu na tradycję, chęć podkreślenia dojrzałości i wielkiej zmiany życiowej zmienia własne nazwisko (choć w pewnym sensie trudno mówić, że „własne”, bo otrzymała je od męskiego przodka) na cudze.

Przez pewien czas zastanawiałam się jednak, czy pisarka dokładnie przemyślała swój zabieg literacki.

Podobny obraz pojawił się już w kilku powieściach fantasy. Wielu twórców umieszcza taki model stosunków płciowych w niezbyt zaawansowanym technologicznie, feudalnym społeczeństwie bezmyślnie, bez sensownego wyjaśnienia dlaczego takie a nie inne zwyczaje zostały ugruntowane. Przecież pamiętamy z lekcji historii, że w patriarchalnym społeczeństwie panie bardzo długo nie miały szeregu praw dziś uznawanych za oczywiste. W społecznościach, gdzie dziedziczyło się wyłącznie w linii męskiej zarówno majątek, jak i tożsamość (rodowy emblemat), kobieta spełniała funkcję gwarantu przymierza, wymiany dóbr, dobrosąsiedzkich układów, a zarazem „wytrycha” do wpływowej rodziny. Dobra koligacja, czyli korzystne wydanie dziewczyny za mąż, zapewniała awans mężczyzn z jej rodziny. W tej sytuacji nie kształciło się zbyt chętnie kobiet (ponadto co musiała wiedzieć i umieć, żeby zajmować się domem i nie przynieść wstydu rodzinom ojca albo męża). Po pierwsze byłby to zbyt kosztowny prezent dla rodu, któremu dziewoja się dostała, po drugie zaś jeszcze stałaby się niezależna i zaczęłaby się buntować. Oczywiście zawsze były wyjątki dość inteligentne, sprytne i silne, by zdobyć wpływy i zaistnieć jako indywidualna osoba, a nie czyjaś córka, matka, żona... Ostatecznie kto chciałby być postrzegany jedynie jako sposób przedłużenia rodu i to nawet nie własnego.

Dlaczego zatem kobiety wykreowane przez Robin Hobb mają taki komfort? Sytuacja byłaby prawdopodobna, gdyby nazwisko tak naprawdę nie było ważne, służąc jedynie do odróżniania ludzi. W końcu może się trafić identyczne imię. W przypadku chłopów, rzemieślników i ogółu mieszczan rzeczywiście wygląda na to, że liczy się rodzina, krew, a nie symbol ją oznaczający. Dlatego syna wcale nie uważa się za ważniejszego. Ojciec uczy córkę zawodu i jest skłonny oddać jej warsztat, bo to jego dziecko i nie ważne, że jej latorośle będą nazywać się inaczej niż on. Chce, żeby dała sobie radę w życiu, była syta i niezależna. Przecież nie wiadomo, czy znajdzie bogatego męża. Samo zaś małżeństwo wygląda na bardzo odrębne od instytucji „rodu”- Hobb pokazuje rodziny nuklearne. Inaczej wygląda u autorki kwestia koligacji szlacheckich – tu nazwisko i ciągłość rodu siłą rzeczy staje się bardzo ważne. Biorąc pod uwagę jednak, że władzę w danym księstwie dziedziczy najstarsze dziecko i jeśli jest to kobieta, to dzierży ją sama (bez cedowania na małżonka), można przypuszczać, iż w określonych warunkach jej nazwisko zostaje niezmienione, a dzieci przejmują tytuły matki, a nie ojca. Dlatego warto również dbać o rozwój szlachcianek.

W innym przypadku obyczaje opisane przez autorkę nie miałyby najmniejszego sensu.

Przedstawiając zdumienie mieszkańców królestwa (przywykłych do silnych, agresywnych kobiet) silną pozycją i agresją Zawyspiarek, Hobb wykazała się brakiem konsekwencji, czym nieprzyjemnie zdziwiła mnie jako czytelniczkę.

Wracając do zalet – sprawą, która znalazła piękne ukoronowanie w końcówce trylogii „Złotoskóry” jest trójkąt więzi Ślepun – Bastard – Błazen. Wypływa tu na powierzchnię kwestia poświęcenia części swej wolności w imię czyjegoś dobra (pomimo że boli i tego, kto poświęca i tego, któremu się poświęca). Choć to brzmi okropnie banalnie – nie ma miłości bez bólu. Autorce udało się to pokazać w bardzo przekonujący sposób. Wilk Ślepun zrezygnował z kawałka siebie, z pełni wilczego życia, na rzecz więzi Rozumienia (dającej pełnię innego rodzaju – bliskość z pokrewną duszą) z Bastardem Rycerskim. Bastard był w pewnym sensie Ślepunem Białego Proroka. Zwrócenie mu wolności (a zarazem niestety samotności) byłoby wielkim darem, choć raniłoby ich obu.

Za pośrednictwem tej relacji Robin Hobb ukazała wstydliwy, z punktu widzenia naszej kultury, problem męskiej miłości w sensie duchowym (zresztą w naszej kulturze jest to kwesta problematyczna w każdym sensie). Na bliskość i przyjaźń istnieje bardzo wygodne i bezpieczne określenie: „Braterska miłość”. Pisarka prezentuje inną jakość przyjaźni – platonicznych kochanków. Jest to niezwykłe i odważnie z jej strony. Ogromna ilość mężczyzn jest strasznie emocjonalna, potwornie nadwrażliwa i egzaltowana do granic wytrzymałości. Stereotypowa kobieta może śmiało poczuć się przy nich niczym nieczuły android, wyposażony jedynie w funkcje intelektualne. Problem w tym, że obowiązujący w kulturze Zachodu wizerunek mężczyzny jest, delikatnie rzecz ujmując, nieco inny. Stereotyp głosi, że facet ma być twardy, brutalny i nigdy się nad sobą nie roztkliwiać. Ukazując coś innego, Hobb naraża się na zarzuty: „To nie są faceci”, „Gdyby napisał to pisarz płci męskiej, to by było wiarygodne, a tak wiadomo – baba, miłośniczka romansideł, wykreowała konstrukt na miarę marzeń albo dziwacznych wyobrażeń”.

 Książka nie ustrzegła się drobnych wad, jednak to, co wydaje mi się najważniejsze w „Przeznaczeniu Błazna”, zostało przekazane mistrzowsko. Autorka przeciwstawia jednostkę światu i miażdżącym siłom przeznaczenia. Ukazuje rzecz z pozoru banalną: tryumf jest możliwy tylko dzięki poświęceniu. I rzecz dużo mniej banalną, której nie ukryją żadne pozory: koszty owego poświęcenia są straszne. Żadne „żyli długo i szczęśliwie” nie jest wolne od goryczy, mającej swe źródło w dawnych trudach, w tysiącu mniejszych i większych strat.

Z drugiej strony człowiek zyskuje pełnię człowieczeństwa dzięki wszystkim swoim wspomnieniom i uczuciom. Usunięcie cierpienia z psychiki spowoduje więcej szkód niż dobra. To również banał, ale miło przeczytać o czymś, co już dawno wiemy, jeśli zostało przedstawione sensownie i wnikliwie. A także ujęte w klamrę bardzo barwnej, nastrojowej opowieści, dziwnie ciepłej pomimo opisu wydarzeń wstrząsających światem.

Życzę przyjemnej lektury.

 

Joanna Kułakowska    

 

Robin Hobb

Przeznaczenie Błazna, część 1 i 2

Tłum.: Agnieszka Sylwanowicz

MAG 2005

Stron: 480 (cz.1), 400 (cz.2)

Cena: po 29,00


Niewolnictwu genetycznemu mówimy: stanowcze NIE!

 

Okladka

„ ...wiadomo, że niewolnictwo genetyczne jest przez społeczeństwa cywilizowane potępiane. O ile jednak część międzygwiezdnej społeczności zwalcza je stanowczo, o tyle reszta albo ignoruje, albo, co gorsza, czerpie korzyści z tego procederu. Aktywnymi przeciwnikami genetycznego zniewolenia są przede wszystkim Sojusz i Republika Haven, notabene w dalszym ciągu pozostające w stanie wojny. Pozwolę sobie zauważyć, że rządy obu tych systemów powinny wreszcie pójść po rozum do głowy i dla dobra bezpieczeństwa w naszej części galaktyki rozpocząć wreszcie rokowania pokojowe. Jest to tym bardziej pożądane, że w omawianej przeze mnie kwestii stanowiska obu obozów, mimo różnic ideologicznych i historycznych zaszłości, są zgodne. W przeciwieństwie do Ligi Solarnej, która mimo podpisania przez nią stosownych układów, opinii publicznej w samej Lidze oraz oficjalnych deklaracji rządu nie tylko nie przeciwdziała niewolnictwu a wręcz ochrania odpowiedzialne za nie Manpower i Mesę. Bo kto w końcu, pracuje na planetach pozostających w gestii Biura Bezpieczeństwa Granicznego i wielkich korporacji? Wolni obywatele czy wyhodowani w wylęgarniach Manpower niewolnicy? Przechwycone przez flotę solarną statki niewolnicze nie są niszczone a ich załogi szybko wychodzą na wolność. Tajemnicą poliszynela jest, że duży odsetek dowódców floty solarnej, nie mogąc się pogodzić z tą niecną praktyką, chyłkiem przekazuje schwytanych piratów pierwszemu napotkanemu statkowi Sojuszu lub Republiki. Ci załatwiają sprawę szybko i zdecydowanie, nie patyczkując się z łajdakami.

Wieści, jakie docierają z układu Erewhon mogą świadczyć o tym, że doszło do tam do zaskakujących wydarzeń. Nie mamy jeszcze pełnego obrazu...”

...

„Wszyscy pamiętamy, wydarzenia, którym początek dał pogrzeb Hieronymusa Steina, przywódcy Stowarzyszenia Renesansowego. Ci, którzy pragną odświeżyć je sobie mogą sięgnąć do wydanej ostatnio, zbeletryzowanej relacji, której autorzy ukrywający się pod pseudonimami...”

David Weber i Eric Flint. „Królowa niewolników” jest kolejną częścią popularnego cyklu Honor Harrington, aczkolwiek sama Honor pojawia się w niej epizodycznie. Tym razem głównymi bohaterami książki są postacie znane z opowiadań: Victor Cachat, niezwykle skuteczny agent z Haven, Anton Zilwicki, równie skuteczny agent z Manticore, członek Domu Winton, oficer Solarian Marine Corps i wielu innych. Punktem wyjścia akcji jest pogrzeb Steina, wpływowego przywódcy ruchu na rzecz zreformowania Ligi. Na uroczystość, odbywającą się na Erewhonie, przybywają delegacje, z których każda ma do wykonania jakąś nieoficjalną misję. Reprezentanci Królestwa Manticore podejmują próbę naprawienia stosunków z gospodarzami, na skutek polityki prowadzonej przez rządzącą w królestwie partię, dość napięte. Misją Cachata jest próba przeciągnięcia Erewhonu w strefę wpływów Republiki Haven. Z zupełnie innych powodów udział w pogrzebie biorą oficerowie floty solarnej, nie mówiąc już członkach Baletu – bojowej organizacji byłych niewolników – czy o fanatykach z Masady, którzy pojawili się tam zupełnie nieoficjalnie i bynajmniej nie na pogrzeb. Oczywiście dochodzi do wzajemnych spotkań, niekoniecznie przyjaznych. A wszystko prowadzi do zawarcia niespodziewanego sojuszu, którego efektem jest powstanie całkiem nowego państwa.

Muszę przyznać, że po książkę sięgnęłam w przekonaniu, że czas poświęcony na lekturę nie będzie czasem straconym. I nie zawiodłam się. Weber jak zwykle stworzył historię ciekawą, z rozbudowanym wątkiem polityczno – społecznym, dynamiczną i wystarczająco krwawą, żeby zadowolić zwolenników jatek. Nie zawodzą również bohaterowie, nie koniecznie o czystych rękach, ale za to z krwi i kości. Dla pełnego obrazu wypada wspomnieć o dużym ładunku humoru, zarówno sytuacyjnego jak i w warstwie dialogów, który od czasu do czasu pozwala czytelnikowi śmiać się w głos.

Ja, w każdym razie, bardzo mile wspominam czas spędzony z „Królową niewolników”.

 

Dorota Pacyńska

 

David Weber, Eric Flint

Królowa niewolników (Seria: Honor Harrington)

Tłum.: Jarosław Kotarski

Rebis 2005

Stron: 586

Cena: 33,00


Trzy arabeski

 

Okladka
Okladka
Okladka


Trafiają mi się ostatnio książki „arabskie”. Bynajmniej nie oznacza to, że pisane są przez autorów pochodzących z Bliskiego Wschodu. Łączy je wspólny element kreacji świata przedstawionego, w którym znaczącą rolę odgrywa kultura islamu. W jak najszerszym ujęciu.

Kolejną wariacją w temacie islamskim jest trylogia Jona Courtenay’a Grimwooda, na którą składają się trzy arabeski: „Pasza-zade”, „Effendi”, „Fellahowie”. Tym razem to science – fiction, choć przyprawione domieszką innych nurtów. Trafiamy w świat historii alternatywnej, w której Austro-Węgry, Prusy i Imperium Ormiańskie wygrały I wojnę światową, a państwa islamskie stanowią znaczącą siłę na scenie politycznej i gospodarczej. Gdyby jednak komukolwiek się wydawało, że tematem trylogii jest owo alternatywne uniwersum, popełni błąd oceny. Grimwood dba o szczegóły kreacji, stąd pojawią się w opisie wzmianki historyczne, niemniej wyłącznie po to, by zarysować tło i ugruntować miejsce akcji – miasto w Północnej Afryce – Al-Iskandarijję, gdzie rozgrywają się główne zdarzenia trylogii ujęte w trzy arabeski.

Arabeska to ornament, którego charakterystycznymi cechami jest splot elementów geometrycznych lub roślinnych oraz symetria. Patrząc na każdy tom z osobna, jak i całość trylogii, można od razu dostrzec, że arabski cykl Grimwooda pod wieloma względami przypomina ten właśnie motyw zdobniczy.

Każdą z arabesek Grimwooda charakteryzuje podwójny plan czasowy, na którym rozgrywają się wydarzenia – zawsze jest to teraźniejszość i przeszłość, splątane ze sobą i wzajemnie powiązane, jak w arabskim motywie ozdobnym. W pierwszym tomie plan teraźniejszy stanowi morderstwo i śledztwo, w jakie wplątany jest główny bohater cyklu, natomiast na drugim planie, w retrospekcjach poznajemy jego przeszłość – którą spędził w Seattle, w świecie zupełnie innej, co nie znaczy lepszej, obyczajowości i mentalności. Rozwijająca się akcja, gęsta od intryg mieszkańców miasta oraz agentów obcych mocarstw i dyplomatów, skontrastowana jest z przeszłością w świecie, który przypomina znane, zachodnie realia.

Druga arabeska skomponowana jest również na opozycji teraźniejszość – przeszłość, tym razem jednak ukazanych z dwóch różnych perspektyw: Aszraf-beja i nastoletniego porucznika Ka, który bierze udział w krwawym konflikcie sudańskim. Ponownie główny bohater prowadzić będzie śledztwo, tym razem jednak nie we własnej sprawie, lecz niedoszłego teścia i zarazem capo di tutti capi al-Iskandarijji, Hamzy effendiego, który zostaje oskarżony o ludobójstwo podczas wojny w Sudanie. Drugi ornament jest bardziej rozbudowany – na ważności dla toku wydarzeń zyskują elementy cyberpunkowe, całość kończy natomiast brawurowo opisany dramat sądowy, w którym główny bohater trylogii odegra podwójną rolę.

Ostatnia z arabesek znowu skupia się na głównym bohaterze i jego przeszłości. Ponownie pojawia się śledztwo, tym razem bohater bada własne korzenie, wywodzące się z rodziny emira Tunisu. Jednak retrospekcje, sięgające do początków historii, opisane są z perspektywy matki głównego bohatera, którą tutaj dopiero poznać można, jako młodą dziewczynę, we wcześniejszych tomach była bowiem dojrzałą kobieta, która zdawała się oziębła, a w relacjach z synem sztuczna i dziwna. W ostatniej arabesce pojawią się jednak spójne uzasadnienia oraz z całą pewnością zaskakujące rozwiązania zagadek, w tym najważniejszej tajemnicy, która przewija się przez całą trylogię – pochodzenia i tożsamości głównego bohatera.

Jak widać, symetria rządzi nie tylko strukturą wewnętrzną kolejnych tomów, które stanowią zamknięte epizody, lecz także całością cyklu Grimwooda.

Atutem trylogii jest niewątpliwie wciągająca fabuła – wielopoziomowa, skomplikowana i interesująco rozegrana. Nie jest łatwo śledzić splątane wątki dochodzeń i intryg, przeplecione retrospekcjami. Grimwood pisze gęsto i barwnie, i jak u Hitchcooka – po trzęsieniu ziemi napięcie rośnie, a na dodatek trup ściele się wcale często, choć jatki są dyskretne i nie epatują krwią i rozrzuconymi po ścianach flakami. Autorowi bardzo dobrze wychodzi mieszanie gatunków – w trylogii czarny kryminał w alternatywnej rzeczywistości spleciony jest z elementami nurtu cyberpunkowego, sensacji, czy thrillera.

Kolejną zaletą cyklu są postaci. Na tle miasta pełnego kontrastów, gdzie obok silnych tradycji szariatu rozprzestrzenia się obyczajowość nieco mniej ortodoksyjna, przybyła z Europy, pojawiają się zarówno zwyczajni ludzie, jak i agenci obcych wywiadów, dyplomaci, businessmani od mniej lub bardziej legalnych interesów. W meczetach regularnie trwają nabożeństwa, medresy zamieszkane są przez zamożnych, dysponujących komputerami, komórkami, samochodami, ultranowoczesnymi jachtami. W tym mieście – starym i nowoczesnym zarazem – pojawiają się postaci malownicze, może miejscami przejaskrawione, niemniej pełnowymiarowe i zróżnicowane. Ich obecność nie jest przypadkowa – ergonomię tworzenia intryg ma Grimwood opanowaną znakomicie – jeżeli na kartach poznajemy kogoś, możemy być pewni, że wcześniej czy później postać ta odegra w toku wydarzeń istotną rolę.

Najbardziej wyraziści są, rzecz jasna, główni bohaterowie: mała Hani – rzadko spotykana w literaturze wiarygodna postać małolaty, która nie sprawia wrażenia „starej-maleńkiej”, wyemancypowana i zbuntowana przeciw surowości obyczajowej Zara, jej ojciec – tamtejszy capo di tutti capi Hamza effendi, delikatny syn emira Murad, czy kapitalna postać na styku dwóch kultur – katolik i szef iskandaryjskiej policji Felix Abrinsky I najważniejszy spośród nich: Zee-Zee aka Aszraf-bej aka Raf effendi – tajemniczy przybysz znikąd, facet „z wielostronicową gwarancją, cudacznymi oczami, słuchem nietoperza i zmysłem powonienia, który psa wpędziłaby w kompleksy. (...) pamiętającym z pikselową dokładnością wszystkie chwile swego życia, które był w stanie zapamiętać. I mającym zimne jak lód wyrwy tam, gdzie powinna być reszta.”

Przyznać trzeba, że nieźle się czyta tę z pozoru tylko pogmatwaną opowieść. Nie przeszkadzają nawet stylistyczne potknięcia tłumacza. Od razu jednak należy zaznaczyć, że nie jest to lektura dla wielbicieli prostych historii o perypetiach nieskomplikowanych superbohaterów. Czytanie Grimwooda przypomina śledzenie nad wyraz skomplikowanego i ozdobnego wzoru.

A jednak przyznać muszę, że przyjemnie było śledzić ten ornament...

 

Małgorzata Koczańska

 

Jon Courtenay Grimwood

Pasza-Zade. Pierwsza arabeska.

Effendi. Druga arabeska.

Fellahowie..

Tłum:. Dariusz Kopociński

Solaris, Olsztyn 2004-2005

 

 

 

kolejne recenzje...

 


< 07 >