Paweł Laudański	Publicystyka
	strona 22

Kto zamawiał ruskie?!

Różne historie

Generalnie lubię historię, o czym świadczyć może chociażby fakt wybrania tego przedmiotu na maturze jako dodatkowego; niezbyt częsty objaw u osób kończących klasę o profilu matematyczno-fizycznym. Jakżeby zresztą mogło być inaczej, skoro noszę nazwisko nieobce nawet nie nazbyt uważnemu obserwatorowi naszej dalszej (tej opisanej przez Sienkiewicza), jak i bliższej, tej o wiele mniej chlubnej, niestety, przeszłości. Tym przede wszystkim tłumaczę sobie znaczną słabość do prozy szufladkowanej jako historie alternatywne. Bo jak nie, to czym innym?

Jakoś nasi wydawcy nie rozpieszczają nas utworami zaliczanymi do tego gatunku. Znakomity Człowiek z Wysokiego Zamku P. K. Dicka i takiż Vaterland R. Harrisa, mniej udana Brunatna rapsodia O. Basila i tragiczna Wojna światów: w równowadze H. Turtledove’a – to pierwsze tytuły, które przyszły mi do głowy. Było bodaj jeszcze coś Harrisona, Dębskiego, Grundkowskiego, w zapowiedziach jest Pawlak – i chyba to by było tyle. Za to za naszą wschodnią granicą...

...historia alternatywna święci prawdziwe triumfy. Ba, powstał tam nawet odrębny podgatunek, określony mianem kryptohistorii, parający się nie usiłowaniem znalezienia odpowiedzi na pytanie, jak potoczyłyby się dzieje świata, gdyby jakieś zdarzenie nastąpiło/nie nastąpiło, lecz próbą odkrycia, jak naprawdę wyglądały dzieje świata. Co, bez sensu? A gdzie jest powiedziane, że wszystko ma mieć sens?

Ale bliżej o koncepcji kryptohistorii kiedy indziej. Jeszcze tym razem proponuję dzieła bardziej tradycyjne, czyli opowieści autorstwa Wasilija Szczepietniewa, zebrane w tomie Tiemnyje zierkała.

Przyznać muszę, iż niezbyt wiele jestem w stanie napisać o wspomnianym autorze. W zasadzie mogę przytoczyć tylko to, co znalazłem w samej książce: że urodził się w 1955 roku, z wykształcenia jest lekarzem, mieszka w Woroneżu. Debiutował w 1991 roku, od tego czasu opublikował kilkanaście utworów w czasopismach i antologiach (wychodzi zatem na to, że Tiemnyje zierkała są pierwszą autorską książką Szczepietniewa). W roku 1999 otrzymał od razu dwa Brązowe Ślimaki (dla niezorientowanych – nagroda przyznawana dla najlepszego tekstu roku przez jednoosobowe jury w osobie Borysa Strugackiego; spory to prestiż, zwłaszcza dla autora o stosunkowo niewielkim dorobku!) za powieść Sied’maja czast’ t’my i opowiadanie Pozołocziennaja rybka. Opowiadanie to powstało w ramach projektu Miry Brat’jew Strugackich, znalazło się jednak w drugim jego tomie, nieznanym, jak dotąd, polskiemu czytelnikowi.

Pierwszy z nagrodzonych utworów otwiera zresztą omawianą książkę. Punktem zwrotnym historii tak Rosji, jak i całego świata jest zamach na Stołypina. U Szczepietniewa zamach ten się nie powiódł, dzięki czemu na czele państwa rosyjskiego, przekształconego na drodze reform w monarchię konstytucyjną, wciąż stoją przedstawiciele dynastii Romanowów, a konkretnie Aleksy, chory na hemofilię syn Mikołaja, ostatniego (w naszej rzeczywistości) cara Rosji. Rewolucja robotnicza powiodła się w Niemczech, teraz siły Kominternu rządzą prawie całą zachodnią Europą, i mają wyraźną ochotę na podbicie wschodniego mocarstwa. W samej Rosji, uwikłanej w krwawą, wyczerpującą wojnę na zachodzie, pojawiają się tajemnicze siły, które chcą wykorzystać trudną sytuację kraju dla swych ciemnych korzyści...

Nowela Mars, 1939 g. opowiada o podboju Marsa... w 1939 roku! Na Czerwonej Planecie istnieją już rozwinięte kolonie, których mieszkańcy trudnią się przede wszystkim eksploatacją złóż rud superwytrzymałych metali, niezbędnych do produkcji nowoczesnej broni tam, na Ziemi... Nie muszę chyba mówić, że prym na Marsie wiedzie Rosja. Ale oto zaczynają się kłopoty: na jednej z rosyjskich stacji ma miejsce katastrofa, w wyniku czego ginie kilkuset kolonistów. Informacja o tym przykrym zdarzeniu jakimś cudem dociera na Ziemię i, co gorsza, zostaje opublikowana na łamach angielskiego Timesa, czyli w kraju, z którym Rosja rywalizuje i Tu, i Tam... Na Marsa przybywa oficer rosyjskiej bezpieki, który ma za zadanie wykryć źródło przecieku.

Całość dopełnia opowiadanie Iz głubiny, w którym marsjańscy zwiadowcy jako żywo przypominający bohaterów wczesnych utworów braci Strugackich ze zdumieniem odkrywają dowody na to, iż na Mars Rosjanie dotarli już w latach dwudziestych ubiegłego stulecia...

Szczepietniew nie jest wielkim pisarzem; widać to zwłaszcza w pierwszym z omówionych powyżej utworów, sprawiającym wrażenie, jakby autor nie bardzo panował nad jego materią i rozłażącymi się w różne strony wątkami. Zdaje się, że chęć pokazania jak najszerszego spektrum świata z inną wersją historii odbyła się kosztem jakości i spoistości tekstu. Rzecz sprawia wrażenie, jakby jej twórca, zafascynowany możliwościami, jakie otworzyć miałby nieudany zamach na rosyjskiego polityka, nie do końca wiedział, czemu to wszystko tak naprawdę ma służyć. Iz głubiny to sympatyczne opowiadanko, ale czyta się w zasadzie tylko dla puenty; wielu czytelników może, niestety, do niej dotrwać. Na uwagę polskich wydawców zasługuje natomiast, moim skromnym zdaniem, Mars, 1939 g., z interesująco poprowadzoną akcją, paroma fajnymi pomysłami i, co bodaj najważniejsze, szalonym pomysłem podboju przez człowieka czwartej planety naszego Układu Słonecznego najprawdopodobniej na jakieś sto lat przed tym, nim pierwszy ślad ludzkiego buta naprawdę odciśnie się w czerwonym, marsjańskim pyle.

ROSYJSKOJĘZYCZNA FANTASTYKA

W POLSCE – PRÓBA BIBLIOGRAFII

CZĘŚĆ VIII: ROK 1988

To był kolejny rok dobry dla radzieckiej jeszcze fantastyki w Polsce; na kolejny przynajmniej po części równie udany przyszło czekać ponad dziesięć lat...

Rok 1988 to wciąż wielkie polowania na interesujące książki; ileż się człowiek musiał nachodzić, by kupić dobrą fantastykę. Ale jak już się ją zdobyło... Nikt, kto tego sam nie przeżył, nie zrozumie, co czuło się, gdy brało się do ręki wywalczoną w ciężkich bojach zdobycz.

Sypnęło książkami; ukazało się ich w sumie sześć, liczba zaiste oszałamiająca jak na tamte czasy. Powoli rozkręcała się seria radzieckiej fantastyki wydawnictwa Współpraca; w jej ramach ukazał się tom prozy Kira Bułyczowa (wydane w jednym tomie dwie powieści: Agent FK oraz wznowienie Miasta na Górze) oraz zbiór opowiadań zdecydowanie niedocenionego u nas Siergieja Drugala Tygrys odprowadzi was do garażu (w połowie lat osiemdziesiątych, kiedy zbiór ten ukazał się po raz pierwszy w ZSRR, było to nie lada wydarzeniem). Wydawnictwo Alfa w serii SF wypuściło w jednym tomie (Daleka tęcza) dwie starsze mikropowieści Arkadia i Borysa Strugackich (oprócz tytułowej – Próba ucieczki), w serii Dawne Fantazje Naukowe zaś – zbiorek trzech opowiadań Michaiła Bułhakowa (Fatalne jaja). Do tego dorzuciło się wydawnictwo Śląsk z niezbyt udaną antologią Bion, choć i tu można było znaleźć interesujące teksty, oraz Nasza Księgarnia z drugim bodaj tomem opowieści o przygodach Alicji pióra Kira Bułyczowa (Dziewczynka z przyszłości). Należy jeszcze wspomnieć o kolejnym numerze Literatury Radzieckiej, w całości poświęconym fantastyce naukowej. Gorzej było z rodzimą prasą – i Fantastyka, i Problemy zhańbiły się opublikowaniem raptem dwóch opowiadań )w sumie – czterech).

Nie ma wyjścia – koniecznie trzeba zapoznać się z Agentem FK Kira Bułyczowa, całym zbiorkiem Drugala, Siódmym modelem Wiktora Kołupajewa, Portem perpetuum Michaiła Puchowa, tekstami Strugackich oraz rewelacyjnymi Opowiadaniem Produkcyjnym nr 1 i Dziadkiem Mrozem Borysa Szterna.

Na koniec mała uwaga: przy kilku opowiadaniach nie byłem w stanie podać miejsca publikacji; ot, zachowało się w moich zbiorach kilka luźnych kartek wyrwanych z jakiegoś czasopisma, najprawdopodobniej był to Kraj Rad, ale pewności nie mam, dlatego też wolałem wstawić znak zapytania, niż strzelać w ciemno).

1988

POWIEŚCI:

418. Bułyczow K. – Agent FK

OPOWIADANIA:

419. Andriejew – Kot Griffina (LR 5/88)

420. Babienko W. – Spotkanie (LR 12/88)

421. Bilenkin D. – Pomyłka (?)

422. Bilenkin D. – Pusta książka (P 10/88)

423. Bubnowa M., Kiełbasjew W. – Bion (B)

424. Bukur W. – Wyremontował mnie... (LR 12/88)

425. Bułhakow M. – Fatalne jaja (FJ)

426. Bułhakow M. – Przygody Cziczikowa (FJ)

427. Bułhakow M. – Szkarłatna wyspa (FJ)

428. Bułyczow K. – Dziewczynka, której nic się nie stanie (DzP)

429. Bułyczow K. – Ja pierwszy was odnalazłem (B)

430. Bułyczow K. – Urodziny Alicji (DzP)

431. Bułyczow K. – Więźniowie asteroidy (DzP)

432. Bułyczow K. – Wyspa zardzewiałego lejtnanta (DzP)

433. Chłumow W. – Rocznica (LR 12/88)

434. Dnieprow A. – Rozmowa z cudzym cieniem (?)

435. Drugal S. – Egzamin (TOWDG)

436. Drugal S. – Kompot wiśniowy bez pestek (TOWDG)

437. Drugal S. – Niezbędny do życia (TOWDG)

438. Drugal S. – Polana świetlików (TOWDG)

439. Drugal S. – Tygrys odprowadzi was do garażu (TOWDG)

440. Gorbowski – Człowiek za burtą (?)

441. Grigoriew W. – Aksjomaty różdżki czarnoksięskiej (B)

442. Kacura A., Gienkin W. – Równanie bez niewiadomych (LR 12/88)

443. Kołupajew W. – Milczenie (B)

444. Kołupajew W. – Siódmy model (LR 12/88; B)

445. Nazarow W. – Winowajca (B)

446. Nikitin J. – Bezkresna droga (B)

447. Puchow M. – Czarna kula (B)

448. Puchow M. – Port perpetuum (P 10/88)

449. Puchow M. – Przypadkowe następstwo (B)

450. Rybin W. – Otwórz oczy, chłopcze! (LR 9/88)

451. Rybin W. – Pomyłka profesora Gromowa (B)

452. Strugaccy A. i B. – Bajka o przyjaźni i nieprzyjaźni (LR 12/88)

453. Strugaccy A. i B. – Daleka Tęcza (DT)

454. Strugaccy A. i B. – Kulawy los (LnŚ 3/88) fragm.

455. Strugaccy A. i B. – Próba ucieczki (DT)

456. Sztern B. – Dziadek Mróz (F 12/88)

457. Sztern B. – Opowiadanie produkcyjne nr 1 (F 9/88)

458. Tupicyn J. – Planeta wesołków (B)

459. Warszawski I. – Kontaktów nie będzie (B)

460. Warszawski I. – Napad odbędzie się o północy (B)

Użyte skróty:

B – antologia Bion (wyd. Śląsk, seria "z latającym spodkiem")

DT – A. i B. Strugaccy – Daleka tęcza (wyd. Alfa, seria SF)

DzP – K. Bulyczow: Dziewczynka z przyszłości (wyd. Nasza Księgarnia)

F – miesięcznik Fantastyka

FJ – M. Bułhakow: Fatalne jaja (wyd. Alfa, "Dawna fantastyka naukowa" t. 8)

LnŚ – miesięcznik Literatura na świecie

LR – miesięcznik Literatura Radziecka

P – miesięcznik Problemy

TOWDG – S. Drugal: Tygrys odprowadzi was do garażu (wyd. Współpraca)