Bookiet (1)

Niedźwiedzie koszule i wilcze płaszcze

Każdy, kto choć trochę interesował się epoką wikingów, z pewnością spotkał się z pojęciem berserka, wojownika wpadającego w bitewny szał, który sprawia, że jego ciało staje się odporne na ciosy, a on sam zyskuje przymioty niedźwiedzia, wilka bądź dzika. Do tej pory historycy uznawali berserków za postaci na poły mityczne, mające na celu jedynie ubarwiać sagi – między innymi dlatego szaleni wojownicy nie mogli sobie znaleźć miejsca na kartach poważnych historycznych opracowań. Owszem, są historycznie udokumentowane wzmianki o tym, jak to dwunastu berserków Haralda Pięknowłosego wygrało morską bitwę w Hafrsfjordzie, czy też zapiski w sagach rodowych o pojedynkach z berserkami, ale to nie wystarczało, by niejako potwierdzić istnienie berserków (zwłaszcza że sagi spisywano ponad dwieście lat po tym, jak powstały). Nie będąc pewnym tematu, historycy sobie po prostu berserków i ulfhednarów odpuścili.

I kiedy już straciłem nadzieję na monografię o szalonych skandynawskich wojownikach, na rynku ukazała się książka Łukasza Malinowskiego. Natychmiast ją zakupiłem i przeczytałem jednym tchem. To było kilka cudnych dni – nie spodziewałem się tak dogłębnej analizy tematu we wszystkich możliwych jego aspektach. Malinowski zaczyna obszernym wstępem, w którym przedstawia różne ludy indoeuropejskie, pośród których można znaleźć wzmianki o szale bojowym – i okazuje się, że ów szał Indoeuropejczycy mają wrodzony! Iran, Grecja, Słowiańszczyzna, Dacja, Celtowie antyczni i irlandzcy oraz Germanie – wszyscy doświadczali berserksgangr. A to dopiero początek rewelacji związanych z berserkami. Według Malinowskiego, każdy szanujący się władca wikiński w swojej przybocznej drużynie (zwanej drott bądź hird) miał elitarny oddział złożony z dwunastu (prawie zawsze jest to właśnie tuzin) berserków, „walczących na dziobie”. Berserkowie ci składali przysięgę posłuszeństwa swemu wodzowi (słowo wówczas miało ogromne znaczenie), co pozwalało władcy kontrolować ich szał. Innym ciekawym spostrzeżeniem autora jest fakt bardzo silnego związku berserków z Odynem, który był ich bogiem – w trakcie czytania rozdziałów poświęconych temu zagadnieniu nieustannie nasuwała mi się analogia z zakonami rycerskim. I z głęboką wiarą w Odyna związany jest koniec berserków – chrześcijaństwo nie tolerowało starych bogów, a sam Odyn na kilkaset lat stał się synonimem diabła. Wraz z „wypędzeniem” Odyna „wypędzono” i berserków, wręcz wymazano z pamięci. Pozostał po nich jedynie zniekształcony cień. Równie intrygującym spojrzeniem na temat berserksgangr jest próba wyjaśnienia tego zjawiska przy pomocy chorób psychicznych i środków odurzających (słynny grzyb Amanita muscaria) – od czego ostatecznie autor się odżegnuje, jednoznacznie twierdząc, że wpadanie w szał wymagało jedynie ekstremalnego szkolenia (całkowite zezwierzęcenie, dobrowolna banicja, życie poza cywilizacją i pełna dehumanizacja poprzez utożsamianie się z drapieżnikami) wspartego alkoholem, tańcem i transem przez ów taniec wywołanym.

Wszystkie swoje nowe teorie Malinowski wspiera cytatami z sag, kronik historycznych i latopisów – większość jest w oryginale z tłumaczeniem. Podana na końcu obszerna bibliografia pozwala w bardziej szczegółowy sposób kontynuować poszukiwania prawdy o berserkach i ulfhednarach. Bezapelacyjnie książka, która powinna znaleźć się na półce każdego miłośnika epoki wikingów i wczesnego średniowiecza. Polecam!

Cleritus

Ocena: 4

Łukasz Malinowski

Berserkir i Ulfhednar w historii, mitach

i legendach

NOMOS, 2009

Stron: 222

Cena: 32,00

Kto ukradł zakończenie i dlaczego uszło mu to na sucho?

Ech, te notki z tylnej okładki, zwodnicze są i oszukliwe. Oczywiście, rozumiem, celem blurba, było nie było, jest czytelnika zachęcić, omamić i skusić, szczególnie w przypadku debiutu. Ale ja jestem zawiedziona! Lekko rozczarowana! Choć czasu spędzonego z książką w sumie nie żałuję. Rzecz w tym, że spodziewałam się czegoś więcej, a dostałam całkiem przyzwoity produkt. No właśnie. Produkt. Jak na debiut całkiem, całkiem, tylko czegoś mi tu brak.

Mowa o „Panach z Pitchfork” Kamila Grucy. Zaletami książki są niewątpliwie: solidne osadzenie akcji w konkretnym miejscu i czasie, a dokładnie w okresie wojny stuletniej, wybór odpowiednio charakterystycznych bohaterów oraz właściwej dla miejsca, czasu i gatunku fabuły, a także to, że Gruca wiedział, o czym pisze, i wiedział, jak wiedzę swą wpleść w treść powieści. Wprawdzie podczas lektury pierwszej sceny z opisów trąciło lekko łopatologią, ale później już takich odczuć nie miałam, więc była to raczej jednorazowa wpadka.

Jeśli chodzi o fabułę, to jest w niej wszystko, co potrzebne w przypadku książki „zbroi i miecza”. Mamy tu gorące uczucie, przypominające bieg z przeszkodami, rąbankę za rąbanką, po której następuje pogoń względnie ucieczka, poprzedzająca rąbankę, polityczne knowania i... rąbankę.

Znaczy, składniki jak trzeba tylko albo za mało to doprawione, albo za słabo podgrzane. Szkoda, że autor nie podszedł do sprawy jak do bigosu, który, co wszystkim wiadome, im dłużej i częściej podgrzewany, tym lepszy. Nieważne zresztą czemu, grunt, że potrawa letnia i jakby ciut niedosolona wyszła. I o to mam pretensje. Do autora i do wydawcy.

Jednak najgorsze jest to, że ktoś ukradł zakończenie. Wątki pourywane, niedomknięte, aj waj! Łapaj złodzieja! Policjaaa! No, chyba że to nie złodziej, tylko skleroza? Autor zapomniał, że jak się powiedziało „A”, to trzeba i resztę alfabetu wyrecytować, a wydawca, że warto poinformować czytelnika, iż ma do czynienia z tomem/częścią/księgą pierwszą? No, bo nie mówcie, że to dzieło skończone. Bilobil, panowie, bilobil.

Krótko i węzłowato: książka nie jest ani zła, ani dobra, ot, średniak. Można przeczytać bez bólu, szczególnie jeśli ktoś lubi takie klimaty, i mieć nadzieję, że ciąg dalszy przyniesie nam więcej i smaków, i emocji, czego wszystkim, zarówno autorowi. jak i czytelnikom, życzę.

Ebola

Ocena: 3+

Kamil Gruca

Panowie z Pitchfork

Rebis, 2009

Stron: 384

Cena: 33,90

Źle się dzieje w państwie szwedzkim

Przyznaję, tym, co mnie skłoniło do zakupu tych książek, była ich grubość. Dawała nadzieję na dłuższą lekturę, a ja potrzebowałam czegoś do pociągu, na długą podróż. Zakup okazał się strzałem w dziesiątkę, podróż minęła błyskawicznie, a ja zostałam fanką Stiega Larssona – niestety, autor zmarł jeszcze przed publikacją pierwszego tomu i trylogia „Millenium” stanowi całą jego literacką spuściznę.

Owo „Millenium” to niezależna gazeta, miesięcznik założony przez dojrzałych, doświadczonych dziennikarzy, chcących pracować po swojemu i na własny rachunek. Michael Blomkvist, jeden z dwójki głównych bohaterów kryminałów, jest jednym z jej wydawców i czołowym reporterem. Drugą połowę zespołu detektywów-amatorów stanowi młoda i pełna niespodzianek Lisbeth Salander. I, jakby patetycznie to nie zabrzmiało, ta dwójka, pracując częściej obok siebie niż razem, naprawia zło, jakie pleni się w państwie szwedzkim.

Tym złem, a zarazem głównym tematem przewijającym się przez obie książki, jest przemoc wobec kobiet. W obu przypadkach osią intrygi kryminalnej są przestępstwa popełnione na kobietach lub przeciw nim (w „Mężczyznach...” Blomkvist bada starą sprawę zaginięcia krewnej bogatego przemysłowca, w „Dziewczynce...” dziennikarze wpadają na trop siatki przestępczej handlującej żywym towarem). Ofiarą przemocy – fizycznej i systemowej – jest Lisbeth Salander. Przemoc zakrada się wszędzie, nawet na posterunek policji – gdzie jeden z funkcjonariuszy lży swoją koleżankę po fachu.

Jednocześnie autor (który w „Mężczyznach...” mottem każdej kolejnej części książki czyni informację o tym, ile procent szwedzkich kobiet padło ofiarą różnych rodzajów przemocy) przedstawia szwedzki aparat państwowy jako zupełnie nieradzący sobie z problemem. Państwo – co brzmi szokująco dla czytelników, którzy mieli okazję słyszeć o tym, jakim to rajem socjalno-równouprawnieniowym jest Szwecja – nie tylko nie jest zdolne zmierzyć się z problemem, jego mechanizmy wręcz pozwalają się wykorzystać do czynienia zła.

Nieudolni, choć stojący po „właściwej” stronie, są też policjanci. Nawet bardziej niż przewiduje stereotyp „przeszkadzających głównemu bohaterowi i nic sensownego nierobiących służb”. O policji z kryminałów Larssona trudno jednak powiedzieć, że przeszkadza – zbyt jest na to powolna. Gdy policjant wzdycha, mówiąc, że dwa tygodnie od morderstwa minęły, a oni jeszcze nie przeszukali biurka ofiary w pracy (a wszystko wskazywało na to, że tam należy szukać motywu, co jest jasne dla czytelnika, dla Blomkvista, ale nie dla policji) – dodając zaraz, że tego dnia już za późno, może jutro tam pójdą, to czytelnikowi naprawdę trudno jest się nie śmiać.

Przedstawienie policji jako gromady ludzi pełnych dobrych chęci, lecz niemal klinicznie nieudolnych, a państwa jako powolnego, poruszającego się na ślepo i łatwo dającego się wykorzystać ludziom posiadającym władzę mechanizmu, jest moim zdaniem podstawową słabością kryminału. Jednak podczas lektury ledwie zwraca się na to uwagę. Dopiero po odłożeniu książki nadchodzi refleksja typu „no dobrze, ale...”.

Zdecydowanie polecam te książki – wszystkim wielbicielom kryminałów, powieści sensacyjnych, ale też tym, którzy mieliby ochotę sięgnąć po wciąż trochę „egzotyczną” dla nas skandynawską literaturę. Larsson będzie idealny na początek.

I na koniec jedno zastrzeżenie dla wszystkich, którzy chcieliby się zapoznać z recenzowanymi kryminałami – nie czytajcie notek na ostatniej stronie okładki. Zdradzają połowę fabuły książki.

Millenium Falcon

Ocena: 4+

Stieg Larsson

Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet

Tłum. Beata Walczak-Larsson

Jacek Santorski & Co, 2008

Stron: 634

Cena: 39,90

Stieg Larsson

Dziewczynka, która igrała z ogniem

Tłum. Paulina Rosińska

Jacek Santorski & Co, 2009

Stron: 700

Cena: 44,90